Prolog

Predmetna tema je inspirisana prošloletnjim događajima iz Višeg suda u Beogradu, kada je u sred tropskog temperaturnog talasa, sudska straža sa ulaza suda vraćala stranke i advokate zbog „neadekvatnog“ odabira garderobe. Zabrana ulaska u zgradu suda u (sudeći po postavljenoj tabli) „papučama, majicama bez rukava i šorcevima“ se fleksibilno razvukla do maksimalnih granica pa je tako uvažena straža, po podrazumevanom nalogu pretpostavljenih, tumačeći tu zabranu odokativno i primenom slobodnih odn. diskrecionih kriterijuma, izuzetno velikom broju lica jednostavno zabranila ulazak u sud. Nisu vredele molbe i objašnjenja da je negde gore zakazano raspravljanje i odlučivanje u vezi sa nečijim životima i sudbinama: čvrsto i neumoljivo je bio zauzet stav da se bez odgovarajućih krojeva, dužina, kaišića i pokrivki – dalje prosto neće moći.

Tako su građani i njihovi zastupnici imali prilike da nauče važnu lekciju koju im je sistem ničim izazvan priredio a koja glasi: nije važno ko si i zašto si tu i šta ćeš i sa kojim posledicama da propustiš ako ne budeš tu – važno je zapravo kako izgledaš, kada si već tu.

U društvu koje se primarno bavi rešavanjem egzistencijalnih pitanja, teško da je analiza o dozvoljenoj vrsti obuće, dužini suknje i (ne)pokrivenim ramenima uopšte potrebna, međutim analiza o urođenom, neotuđivom, dostojanstvu ljudske ličnosti i o osnovnim građanskim pravima i političkim slobodama je – neophodna.

Otuda tekst koji sledi, isključivo radi podsećanja na civilizacijske tekovine demokratskog društva, koje podrazumevaju emancipaciju svakog pojedinca, kao titulara prava na slobodnu ličnost, i istovremenu dužnost države, kao titulara obaveze na omogućavanje te slobode ličnosti.

I

Pravo na slobodno odevanje odnosno pravo na slobodan odabir garderobe spada u kategoriju širih osnovnih ljudskih prava, koja su pravo na slobodno izražavanje, pravo na identitet i pravo na privatan život. Naime, sloboda izražavanja, u skladu sa međunarodnim konvencijama i zauzetim pravnim stavovima, podrazumeva pravo svakog pojedinca da se putem govora, slike ili bilo kog oblika ličnog vizuelnog identiteta (dakle ne samo verbalno već i simbolično) slobodno izražava prema javnosti i na taj način manifestuje svoja duhovna, politička, ideološka, kulturološka, verska i bilo koja druga uverenja i ubeđenja. Način na koji je lice odeveno može, u skladu sa željama, navikama ili potrebama tog lica, predstavljati i iskaz određene lične individualnosti (tzv. „lični pečat). Naposletku, razvoj unutrašnje ličnosti, koja pravno posmatrano predstavlja privatnost tj. privatan život pojedinca, podrazumeva slobodu izbora na ličnu autonomiju koja se može vizuelno prikazati.

Međutim, s obzirom da je svako pravo ograničeno pravima drugih lica i opštim dobrima koja se u određenom društvu štite, i ova prava trpe određena ograničenja propisana Ustavom i zakonima, odnosno, pojednostavljeno rečeno, – imamo pravo da se uvek i svuda obučemo kako god želimo osim ako naš odabir garderobe ne ugrožava druga lica ili vređa visoke društvene vrednosti.

Institut tzv „Dres koda“ tj. pravila odevanja koja propisuje poslodavac ili ustanova pri kojoj se lice u nekom svojstvu privremeno nalazi (obrazovne ustanove i njihovi đaci) ne spada u predmetnu analizu jer se radi o odnosima na relacijama koja podrazumevaju obaveze obe strane radi ispunjenja svrhe delatnosti.

II

U skladu sa iznetim, pomenuta prava posebno dobijaju na značaju kada su u pitanju javne ustanove i javni sektor.

Naime, građani pristupaju pomenutim institucijama u skladu sa normama koje im nameću tu obavezu jer sistem određuje gde i na koji način će lica steći određena prava i ispuniti određene obaveze. Stoga, s obzirom da pojedinac ne može da slobodno bira mesto i način ispunjenja dužnosti bilo države prema njemu bilo građanina prema državi (ne može se, primera radi, po slobodnom nahođenju suditi u opštini ili platiti porez na raspravi u sudu), već se postupa u skladu sa propisanim pravilima, – pojedincu se ne može nikada, ni pod kojim uslovima, zbog pogrešnog odevanja zabraniti fizički pristup bilo kojoj državnoj instituciji. Država ne može da nametne pravila oblačenja svojim građanima i da time uslovi komunikaciju sa istima, jer dobra koja se u ovom slučaju štite (omogućavanje realizacije prava i obaveza građana, pravo na pristup institucijama kao i elaborirana ljudska prava i slobode) su mnogo veća od dobra koje se, uobičajeno, čuva dres kodom (a što je, najčešće, imidž).

Razumljivo je nastojanje države da neguje sopstvenu estetiku, međutim to ne može sprovesti „doterivanjem“ svojih stranaka već isključivo svojih zaposlenih i sve dok neko lice svojim odevanjem ne vređa javni moral ili druga lica, njemu mora biti omogućen slobodan ulaz u ustanove od javnog značaja (a posebno u sud).

III

Pretpostavimo da se ipak uobičaje određeni estetski standardi, radi potrebe iskazivanja poštovanja prema nekom postupku, njegovim učesnicima i instituciji pred kojom se postupak odvija, međutim, u tom slučaju se, po prirodi stvari, nameće posebno pitanje u vezi sa autoritetom koji odlučuje o eventualnom kršenju tih standarda. Nesporno je da je organ postupka ovlašćen da njime rukovodi i da donosi slobodne ocene o kršenju određenih pravila a da se te ocene mogu odnositi i na nečiji vizuelni identitet. U tom smislu, sud ima pravo da nepropisno odevenu stranku ili advokata opomene ili udalji iz sudnice. Ima pravo i da kazni stranku ili advokata (u slučaju nepoštovanja prethodne naredbe suda u vezi sa tim) a ima pravo i da nadležnoj advokatskoj komori prijavi advokata a koja komora dalje ima pravo da u odnosu na njega postupa u skladu sa sopstvenim pravilima i nadležnostima. Stranka ili advokat imaju pravo da se nadležnom višestepenom organu žale na bilo koju od takvih odluka.

Međutim, službenik na ulazu u određenu zgradu nije organ postupka, stranka pred njim nema svojstvo stranke u postupku a ulaz u hodnike zgrade ne znači pristup bilo kakvom postupku. Službenik na ulazu ne može i ne sme ulaziti u razloge i unutrašnje pobude nečijeg karakterističnog odevanja, ne poznaje imovinsko stanje i lična, politička i verska ubeđenja konkretnog lica, niti lice ima obavezu da se o tom svom stanju i tim svojim ubeđenjima javno izjašnjava i opravdava službeniku na ulazu. Službenik na ulazu ne može imati ovlašćenja da donosi ocene o prihvatljivosti nečijeg izgleda u svakom konkretnom slučaju niti može imati ovlašćenja da, u ime institucije, krši dostojanstvo lica time što će isto detaljno (od nogu do glave) zagledati pa ga, u skladu sa ličnom procenom, pustiti unutra ili sa ulaza vratiti. I na kraju, ali, ipak, najvažnije – službenik na ulazu ne može biti ovlašćen da punomoćniku ili braniocu, isključivo zbog vizuelnog izgleda, ne dozvoli pristup organu postupka jer se tada, očigledno i nesporno, radi o kršenju osnovnih ustavnih prava.

IV

Neprimereno bi bilo u predmetnoj analizi ne osvrnuti se i na sveprisutni paradoks koji se ogleda i u tome da se sistemski ignoriše razvoj poremećenih društvenih vrednosti i prihvaćenih standarda, kao i sveprisutna duhovna i materijalna nemaština, dok se, sa druge strane, istovremeno represijom „upristojavaju“ građani.

S tim u vezi, nesporno je da je neophodno da se sistem svestrano „dotera“, međutim, kada je „teranje mode“ u pitanju, tu treba, metaforički rečeno, slediti osnovno pravilo koje nalaže da se pre šminkanja, parfemisanja i kicošenja, uvek prvo treba – dobro okupati.

Autor: advokat Nevena First, Beograd.

izvor: www.okruglistoadvokata.rs